تقریبا 33 درصد از زنان قبل از رسیدن به سن 50 سالگی به فیبروم رحم (مثل فیبروم ساب سروز ) مبتلا می‌شوند. فیبروم‌های رحمی مثل فيبروم ساب سروز، توده‌هایی در دیواره رحم هستند که اغلب خوش‌خیم (غیر سرطانی) هستند. اصولا انواع فیبروم براساس محل قرارگیری به سه دسته زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
- فیبروم اینترامورال. فیبروم‌های داخلی که در امتداد دیواره‌های عضله رحم ایجاد می‌شوند.
- فیبروم ساب موکوزال. فیبروم‌های زیر مخاطی که در لایه داخلی رحم (آندومتر) رشد می‌کنند.
- فیبروم ساب سروز (ساب سروزال). فیبروم‌هایی که در خارج از دیواره رحم ایجاد می‌شوند و می‌توانند به سمت داخل حفره لگنی یا شکمی رشد کنند.
برخی از زنان تا مدت طولانی هرگز متوجه فیبروم‌های خود نمی‌شوند، درحالی‌که برخی دیگر هر روز با علائم آن‌ها دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. اگرچه فیبروم ساب سروز به‌ندرت خطرناک است، اما می‌تواند علائم ناراحت‌کننده‌ای ایجاد کند و در عملکرد اندام‌های مجاور باعث ایجاد اختلال شود.
جالب است بدانید که فیبروم‌ها می‌توانند به‌صورت یک گره منفرد یا به شکل یک خوشه ایجاد شوند. اندازه خوشه‌ها می‌تواند از 1 میلی‌متر تا 20 سانتی‌متر یا حتی بیشتر متغیر باشد. گاهی فیبروم رحم می‌تواند به اندازه یک هندوانه رشد کند. برخی از فیبروم‌های ساب سروز ساقه‌دار هستند (یعنی به‌صورت یک ساقه باریک به هم متصل می‌شوند).
این مقاله علائم، علل، نحوه تشخیص و درمان فیبروم ساب سروز رحم را به‌خوبی پوشش داده است. مطالعه آن را از دست ندهید!
علائم فیبروم ساب سروز
فیبروم ساب سروز به‌دلیل اتصال به دیواره بیرونی رحم، کمتر در عملکرد خود رحم اختلال ایجاد می‌کند و بیشتر به اندام‌های مجاور مانند مثانه آسیب وارد می‌کند. اگرچه خونریزی شدید یا قاعدگی طولانی‌مدت یکی از علائم رایج فیبروم‌های رحمی است، اما این علائم در زمان ابتلا به فیبروم ساب سروز کمتر دیده می‌شوند. برخی از علائم فیبروم ساب سروز عبارتند از:
- احساس سنگینی یا پری در قسمت تحتانی شکم یا لگن
- تکرر ادرار
- یبوست
- نفخ
- درد یا گرفتگی شکم
- بزرگ شدن سایز شکم
- احساس درد هنگام برقراری رابطه جنسی
- بروز درد در پایین کمر یا پاها
- ناتوانی در ادرار کردن و تخلیه کامل مثانه
علل بروز فیبروم ساب سروز چیست و چه کسانی بیشتر به آن مبتلا می‌شوند؟
هنوز علت دقیق بروز انواع فیبروم به‌خصوص فیبروم ساب سروز مشخص نشده است، اما برخی از فاکتورهای خطر موثر در بروز آن شامل موارد زیر هستند.
سن
خطر بروز فیبروم ساب سروز با افزایش سن (به‌ویژه از سن 30 سالگی تا یائسگی) افزایش می‌یابد. فیبروم‌ها اغلب پس از یائسگی کوچک می‌شوند. به‌ندرت پیش از شروع قاعدگی فیبروم ایجاد می‌شود.
طبق مطالعات، شروع قاعدگی در سنین پایین (کمتر از 10 سالگی) با خطر بیشتر بروز انواع فیبروم و شروع قاعدگی در سنین بالای 16 سال با کاهش خطر ابتلا مرتبط است.
سابقه خانوادگی
داشتن یک عضو خانوادگی نزدیک که فیبروم رحم را تجربه کرده است، خطر ابتلا به فیبروم ساب سروز را تا سه برابر در شما افزایش می‌دهد.
نژاد
طبق آمار، زنان سیاه‌پوست دو تا سه برابر بیشتر از زنان سفیدپوست در معرض ابتلا به انواع فیبروم رحم هستند.
هورمون‌ها
روند رشد فیبروم‌های رحمی مانند فیبروم ساب سروز تحت تأثیر سطوح استروژن و پروژسترون (هورمون‌های جنسی) بدن است. به‌همین‌دلیل، استفاده از هورمون‌های مصنوعی مانند هورمون‌هایی که در قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌شوند، اغلب سرعت روند رشد آن‌ها را آهسته می‌کند.
اندازه و سایز بدن
مشخص شده است که اضافه وزن و چاقی زنان را بیشتر در معرض خطر ابتلا به فیبروم به‌خصوص فیبروم ساب سروز قرار می‌دهد.
رژیم غذایی
مطالعات نشان داده‌اند که داشتن یک رژیم غذایی سرشار از گوشت قرمز و نوشیدنی‌های الکلی و حاوی میوه و سبزیجات اندک می‌تواند خطر بروز فیبروم‌های رحمی را افزایش دهد. درحالی‌که به نظر می‌رسد مصرف لبنیات و مرکبات خطر ابتلا به فیبروم ساب سروز را کاهش می‌دهد.
کمبود ویتامین D، مصرف مواد غذایی حاوی مواد نگهدارنده و استفاده از شیر سویا نیز ممکن است خطر بروز انواع فیبروم رحم را افزایش دهد.
زایمان
به نظر می‌رسد که نداشتن فرزند و زایمان نکردن خطر ابتلا به انواع فیبروم را در زنان افزایش می‌دهد، درحالی‌که آن‌هایی که چندقلو زایمان کرده‌اند کمتر در معرض خطر بروز فیبروم ساب سروز هستند.
نحوه صحیح تشخیص فیبروم ساب سروز
اگرچه پزشک متخصص زنان و زایمان ممکن است بتواند ساختار یک گره یا خوشه فیبروم ساب سروز را در طول معاینه معمولی لگن کشف کند، اما برای تشخیص قطعی نیاز به انجام یک یا چند مورد از آزمایش‌های تصویربرداری زیر است:
- سونوگرافی
- تصویربرداری با تشدید مغناطیسی یا ام آر آی
- عکسبرداری با اشعه ایکس
- توموگرافی کامپیوتری یا سی‌تی اسکن
- هیستروسالپنگوگرام (در این روش پس از تزریق ماده حاجب به رحم، عکسبرداری با اشعه ایکس انجام می‌شود)
- سونوهیستروگرام (در این روش پس از تزریق آب به داخل رحم سونوگرافی انجام می‌شود)
اگرچه همیشه لازم نیست، اما ممکن است برای تشخیص دقیق‌تر وضعیت فیبروم ساب سروز پزشک از جراحی سرپایی لاپاراسکوپی نیز استفاده کند. در این روش یک لوله باریک و بلند که در سر آن دوربین قرار دارد، از طریق برش کوچک ایجاد شده در ناف یا نزدیک آن وارد بدن بیمار می‌شود. بدین‌شکل رحم و سایر اندام‌ها در حین انجام عمل توسط پزشک بر روی مانیتور مشاهده می‌شوند و ممکن است عکس نیز از آن‌ها گرفته شود.
ازآنجایی‌که فیبروم ساب سروز در قسمت بیرونی رحم قرار دارد، در صورت مشکوک شدن به آن احتمالا پزشک به‌سراغ هیستروسکوپی نمی‌رود. زیرا در این روش لوله مجهز به دوربین از طریق واژن و دهانه رحم به داخل رحم وارد می‌شود و فقط می‌تواند فضای داخل رحم را بررسی کند.
فیبروم ساب سروز چطور درمان می‌شود؟
درمان فیبروم ساب سروز همیشه ضروری نیست و معمولا فقط در صورتی انجام می‌شود که علائم مشکل‌زا ایجاد کند. گاهی پزشک به‌جای انجام درمان فوری برای مدتی فقط تغییرات فیبروم را نظارت می‌کند. در حال حاضر چندین روش درمانی برای این نوع فیبروم موجود است. اینکه کدام یک استفاده می‌شود به عواملی مانند موارد زیر بستگی دارد:
- محل فیبروم
- اندازه فیبروم
- شدت علائم
- سن
- وضعیت سلامت بیمار و سابقه پزشکی وی
- اینکه آیا بیمار در آینده قصد بارداری دارد یا خیر
در ادامه به جزئیات هرکدام از روش‌های درمانی فیبروم ساب سروز اشاره خواهیم کرد.
هیسترکتومی
هیسترکتومی رایج‌ترین روش درمانی توصیه‌شده توسط متخصصان مراقبت‌های بهداشتی برای فیبروم ساب سروز است. زیرا این نوع فیبروم در دیواره بیرونی رحم شکل می‌گیرد.
هیسترکتومی یک روش جراحی است که در آن رحم از طریق ایجاد یک برش در قسمت تحتانی شکم به طور کامل خارج می‌کند. برخی از مزایای انجام هیسترکتومی در این شرایط عبارتند از:
- روشی ایمن و موثر در نظر گرفته می‌شود.
- فیبروم و علائم آن را به طور کامل از بین می‌برد.
- تنها راهکار تضمینی برای عدم بازگشت و عود فیبروم است.
برخی از معایب احتمالی هیسترکتومی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- جراحی سنگینی است که نیاز به بیهوشی عمومی دارد.
- احتمال بروز عوارض ناشی از جراحی وجود دارد.
- بسته به نوع عمل انجام شده برای برداشتن رحم، به دو تا شش هفته زمان برای بهبودی نیاز دارد.
- خطر بی‌اختیاری ادرار بعد از انجام عمل وجود دارد.
- زنانی‌که هیسترکتومی انجام می‌دهند، به طور متوسط دو سال زودتر از کسانی که هیسترکتومی نکرده‌اند به یائسگی می‌رسند.
- به سیکل‌های قاعدگی پایان می‌دهد و بعد از انجام آن امکان بچه‌دار شدن وجود ندارد.
از انواع هیسترکتومی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- توتال هیسترکتومی یا برداشتن کامل رحم و دهانه رحم
- ساب توتال (که هیسترکتومی سوپراسرویکال نیز نامیده می‌شود) یا برداشتن رحم بدون خارج کردن دهانه رحم
روش‌های جراحی دیگری که ممکن است همراه با هیسترکتومی برای درمان فیبروم ساب سروز انجام شوند عبارتند از:
- اوفورکتومی یا برداشتن تخمدان
- اوفورکتومی دوطرفه یا برداشتن هر دو تخمدان
- سالپنگو اوفورکتومی دوطرفه یا برداشتن لوله‌های فالوپ و تخمدان‌ها
معمولا این روش‌های جراحی زمانی انجام می‌شوند که فیبروم ساب سروز تخمدان‌ها و حفره لگنی یا شکمی را نیز درگیر کرده باشد. بهتر است بدانید که برداشتن تخمدان‌ها همراه با رحم باعث می‌شود که یائسگی بلافاصله شروع شود.
به طور کلی، اگرچه انجام هیسترکتومی بسیار مؤثر است، اما به‌دلیل خطرات فیزیکی و روانی ناشی از آن پزشکان توصیه می‌کنند که فقط در شرایط زیر انجام شود:
- سایر گزینه‌های درمانی به‌دلیل شرایط بالینی بیمار منع مصرف دارند (نباید استفاده شوند)، موثر نبوده‌اند یا توسط فرد مبتلا به فیبروم رد شده‌اند.
- فرد مبتلا به فیبروم ساب سروز پس از آگاهی کامل از این روش و خطرات آن درخواست انجام آن را می‌دهد.
- بیمار تصمیمی برای باروری در آینده ندارد.
میومکتومی
میومکتومی یکی دیگر از روش‌های درمانی فیبروم ساب سروز است که در آن فیبروم‌های رحمی برداشته می‌شوند اما رحم دست‌نخورده باقی می‌ماند. مزایای میومکتومی عبارتند از:
- رحم بعد از گذشت مدتی می‌تواند به عملکرد طبیعی خود بازگردد.
- امکان بارداری در آینده وجود دارد.
- دوره‌های قاعدگی به‌مرور ادامه می‌یابند.
معایب احتمالی میومکتومی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- فیبروم‌های جدید ممکن است پس از جراحی دوباره رشد کنند (به‌ویژه در زنان جوان‌تر)
- روند انجام این نوع جراحی اغلب بیشتر از هیسترکتومی طول می‌کشد و به‌همین‌دلیل میزان خونریزی بیشتر است.
- تا شش هفته نیاز به زمان برای بهبودی است.
- احتمال بروز عوارض ناشی از جراحی بیشتر است.
- بسته به عمق فیبروم‌ها و اینکه آیا قسمت بزرگی از دیواره رحم را در بر گرفته‌اند یا خیر، خطرات احتمالی برای بارداری‌های آینده بیمار را تهدید می‌کنند.
از انواع میومکتومی برای درمان فیبروم ساب سروز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- میومکتومی باز. در این روش فیبروم‌ها از طریق ایجاد یک برش در شکم برداشته می‌شوند. معمولا برای تخلیه فیبروم‌های بسیار بزرگ استفاده می‌شود.
- میومکتومی لاپاراسکوپی کم‌تهاجمی. در این روش از وسایل لاپاروسکوپی و ایجاد چندین برش کوچک (در میومکتومی لاپاروسکوپی استاندارد) یا یک برش کمی بزرگتر (در میومکتومی تک پورت) برای خارج کردن فیبروم ساب سروز استفاده می‌شود.
آمبولیزاسیون فیبروم رحم (UFE)
اگر به هر دلیلی امکان انجام هیسترکتومی یا میومکتومی نباشد، پزشک برای انجام روش غیرجراحی آمبولیزاسیون فیبروم رحمی اقدام می‌کند. در واقع نمونه‌ای از روش‌های کم‌تهاجمی است که برای کوچک کردن فیبروم‌ها و کاهش یا از بین بردن علائم استفاده می‌شود. اگرچه از احتمال ایجاد فیبروم‌های جدید در آینده جلوگیری نمی‌کند.
اصولا آمبولیزاسیون فیبروم رحم توسط رادیولوژیست مداخله‌ای انجام می‌شود. یک کاتتر نازک از طریق یک برش به اندازه نوک مداد وارد شریان کشاله ران یا مچ می‌شود. سپس ذرات کوچک (به اندازه دانه‌های شن) از طریق کاتتر به جریان خون فیبروم ساب سروز رها می‌شوند و رگ‌های خونی کوچک را مسدود می‌کنند. در نتیجه فیبروم از دریافت اکسیژن و مواد مغذی محروم و به‌مرور کوچک می‌شود.
طبق مطالعات، حدود 90% از افرادی‌که این روش را انجام می‌دهند، بهبودی قابل توجهی در علائم خود تجربه می‌کنند یا علائم به طور کامل از بین می‌روند. عوارض این روش بسیار کم است و زمان بهبودی کوتاه‌تری نسبت به درمان‌های جراحی دارد. تجربه نشان داده است که افراد زیر بهترین گزینه برای انجام آمبولیزاسیون فیبروم رحم هستند:
- عفونت لگنی فعال دارند.
- مشکلات خونریزی غیرقابل اصلاح دارند.
- مبتلا به سرطان آندومتر هستند.
- فیبروم‌های بسیار بزرگی دارند.
- قصد دارند در آینده باردار شوند.
- سایز رحم آن‌ها بزرگ است.
- دارای فیبروم ساب سروز ساقه‌دار هستند.
فرسایش فرکانس رادیویی با هدایت اولتراسوند
در این روش بی‌خطر برای از بین بردن فیبروم ساب سروز، از امواج پرانرژی بهمنظور تولید گرما استفاده می‌شود. معمولا به‌صورت سرپایی انجام می‌شود و قبل از انجام آن به کمک سونوگرافی، دستگاه فرکانس رادیویی به شکل دقیقی از روی پوست در تماس با هر فیبروم قرار می‌گیرد.
سونوگرافی متمرکز با هدایت تشدید مغناطیسی (MRgFUS)
یک روش نسبتا جدید و غیرتهاجمی است که انجام آن حدود سه ساعت طول می‌کشد. ابتدا بیمار در دستگاه تصویربرداری با تشدید مغناطیسی یا ام آر آی دراز می‌کشد تا رادیولوژیست بتواند محل فیبروم‌های ساب سروز را شناسایی کند و هدف قرار دهد.
سپس در همین وضعیت از امواج اولتراسوند با شدت بالا برای گرم کردن و از بین بردن فیبروم‌های رحم استفاده می‌شود. معمولا عوارض اندک و زمان بهبودی کوتاهی دارد. البته هنوز خطرات این روش برای بارداری مشخص نشده است.
قابل ذکر است که این روش نمی‌تواند همه انواع فیبروم‌ها به‌خصوص فیبروم‌هایی که در نزدیکی روده و مثانه قرار دارند یا خارج از ناحیه تصویربرداری هستند را درمان کند.
دارودرمانی
بهتر است بدانید که دارودرمانی نمی‌تواند فیبروم ساب سروز را درمان کند، فقط می‌تواند به مدیریت عوارض و علائم آن کمک کند. از انواع داروهای هورمونی مورد استفاده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- داروهای ضدبارداری خوراکی. گاهی برای کنترل خونریزی شدید قاعدگی ناشی از فیبروم استفاده می‌شود اما رشد فیبروم را کاهش نمی‌دهد.
- داروی آگونیست هورمون آزادکننده گنادوتروپین. سطوح استروژن و پروژسترون را کاهش می‌دهد، قاعدگی را متوقف می‌کند و باعث کوچک شدن فیبروم‌ها در طی چند ماه می‌شود. البته فقط برای چند ماه قابل استفاده است زیرا عوارض جانبی مشابه عوارض یائسگی دارد.
داروهای غیرهورمونی موثر در کنترل فیبروم ساب سروز شامل موارد زیر هستند:
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی. مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن که می‌توانند گرفتگی و درد ناشی از فیبروم را کاهش دهند. البته سایز فیبروم‌ها را کوچک نمی‌کنند و نباید در دوزهای بالا برای مدت طولانی استفاده شوند.
- ترانکسامیک اسید. به افزایش توانایی لخته شدن خون کمک می‌کند که در کاهش میزان خونریزی واژینال موثر است. معمولا در شرایطی مانند خونریزی شدید تجویز می‌شود و در طولانی‌مدت قابل استفاده نیست. اگرچه فیبروم‌ها را کوچک نمی‌کند و به کاهش درد کمک نمی‌کند، اما می‌تواند از خونریزی زیاد و کم‌خونی جلوگیری کند.
راهکارهای خانگی مقابله با علائم فیبروم ساب سروز
توجه به راهکارهای زیر در مراحل پیشرفت بیماری می‌تواند کمک زیادی به شما در کنترل علائم کند:
- با نوشیدن آب فراوان و خوردن غذاهای پر فیبر (مانند گندم سیاه، غلات و جو دوسر) مانع از ایجاد یبوست و زور زدن در حین اجابت مزاجت شوید.
- در زمان دلدرد یک بطری آب گرم یا پد حرارتی را در قسمت پایین شکم خود قرار دهید.
- غذاهای حاوی بتاکاروتن زیاد (مانند سیب زمینی شیرین، اسفناج و هویج) بخورید.
- غذاهای سرشار از آهن (مانند غلات کامل، اسفناج، لوبیا و عدس، تخم کدو، بوقلمون، بادام هندی و شکلات تلخ) بخورید.
- به‌صورت منظم ورزش سبک کنید.
- از داروهای بدون نسخه برای تسکین درد مانند ایبوپروفن و ناپروکسن یا استامینوفن استفاده کنید.
- در صورت لزوم فشار خون خود را بررسی و مدیریت کنید.
- میزان استرس روانی خود را از طریق تکنیک‌های آرام‌سازی (مانند یوگا، ماساژ، مدیتیشن و غیره) مدیریت کنید.
- از مصرف غذاهای محرک التهاب، الکل و سایر غذاهایی که باعث تکرر ادرار یا گرفتگی شکم می‌شوند خودداری کنید.
سخن آخر
فیبروم ساب سروز شایع‌ترین نوع فیبروم رحمی است که در بخش بیرونی دیواره رحم شکل می‌گیرد. اگرچه در اغلب موارد بدون علامت بروز می‌کند اما می‌تواند باعث درد، ناراحتی و بروز سایر علائم آزاردهنده شود. توصیه می‌کنیم به‌محض مواجهه با علائم ذکر شده در این مطلب، یک قرار ملاقات با پزشک متخصص زنان و زایمان ترتیب دهید، به‌خصوص اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید.
خوشبختانه امروزه چندین روش درمانی موثر برای معالجه فیبروم ساب سروز وجود دارد که می‌توانند طبق شرایط بالینی شما کمک زیادی به از بین بردن فیبروم‌ها یا مدیریت علائم کنند. برای حفظ ساختار رحم و تخمدان‌های خود روند درمان را به تعویق نیاندازید!
منابع:
https://responsumhealth.com/fibroids/subserosal/
https://www.usafibroidcenters.com/uterine-fibroids/subserosal-fibroid/
https://atlii.com/subserosal-fibroids/
https://www.verywellhealth.com/subserosal-fibroid-5187129